فضائل امیرالمومنین علیه السلام

بسم الله الرحمن الرحیم

مناقب امیرالمومنین علیه السلام

از امیر مؤمنان على علیه السلام روایت شده - و آن حدیث مشهورى است - که فرمود:

کلّما فی القرآن فی الحمد، وکلّما فی الحمد فی البسملة، وکلّما فی‏ البسملة فی الباء، وکلّما فی الباء فی النقطة، وأنا النقطة الّتی تحت الباء.

تمام آنچه در قرآن است در سوره حمد است و آنچه در سوره حمد است در «بسم اللَّه الرحمن الرحیم» جمع شده است، وآنچه در «بسم اللَّه الرحمن الرحیم» است در باء آن است و همه اسرار باء در نقطه آن است و من نقطه زیر باء هستم.(1)

مؤلّف رحمه الله در شرح این حدیث مى‏ فرماید: اینکه «بسمله» در باء مندرج است بنابر قولى است که باء به معناى بهاء باشد و آن بر اسم‏هائى که بعداً ذکر مى ‏شود احاطه دارد، یا فقط به خاطر ربطى است که بین اسم حقّ و خلق توسّط باء حاصل مى‏ شود.

زیرا روشن است که اساس هستى تمام مخلوقات ربطى است که بین آنها و اسم حقّ وجود دارد، و اگر آن ربط نبود همه موجودات نیست بودند، نه ذاتى داشتند و نه صفتى و نه وجودى، پس این ربط اصل و اساس است که حافظ اشیاء و محیط بر آنها است، و معناى آن عبارتى که از کمیل رسیده - که «به سبب باء وجود ظاهر گردیده وبه سبب نقطه عابد از معبود تمیز داده مى شود»(2) - همین است.

و توجیه روایتى که مى فرماید: «موجودات را از باء بسم اللَّه ظاهر کرده است» نیز همین است.

و امّا اینکه نقطه آنچه را که در باء هست در بردارد ممکن است مقصود اینستکه نقطه محلّ ظهور باء است، و این ‏نقطه است که باء را معیّن کرده و ظاهر ساخته است، همان طور که نقطه کتبى باء را ظاهر مى‏ کند و آن را در بین‏ مشترکاتش معیّن مى ‏نماید، پس مقصود حقیقت امام است که حامل اسم الهى است و آن را در عالم ظاهر کرده ومعیّن نموده است.

یا اینکه مراد از نقطه آن چیزى باشد که اصل الف و سایر حروف است. و آن حکایت از اسمى است که بسیط است ‏بر الف و به طریق اولى بر باء، و در عین بساطت به باقى احاطه دارد، پس صحیح است که بر آن تحت الباء اطلاق‏ شود مثل اینکه مى‏ گوئیم: معنا تحت لفظ است، یعنى لفظ این معنى را دربردارد، زیرا نقطه باطن است و باء از آن‏ حکایت مى‏ کند و به ذات خود در تحت باء پنهان است. گرچه در قالب باء ظاهر گشته است، پس نقطه به اعتبارى‏ مقام و مرتبه او نزد حق است و به اعتبارى با آن متحد و به اعتبار دیگر مظهر مقام پروردگار است.

و صحیح است که تحت الباء در عبارت صفت مبتدا باشد براى خبر، و مقصود این باشد که من خود نقطه هستم با اینکه تحت الباء واقع شوم، و آن به اعتبار نزول آن حقیقت محمّدیّه در این عالم سفلى است.(3)

پی نوشت :

1) سیّد نعمت‏ اللَّه جزائرى رحمه الله در کتاب «الأنوار النعمانیّة» از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نقل کرده است که فرمود:

آنچه بوده و خواهد بود علم آن در قرآن است و علم تمام قرآن در سوره فاتحه است، و علم تمام سوره فاتحه در بسم اللَّه است و علم تمام بسم اللَّه در حرف باءآن است و من نقطه زیر باء هستم.

و برسی ‏رحمه الله نیز در کتاب «المشارق: 21» از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نقل کرده است: من آن نقطه زیر باء هستم.

2) مشارق الأنوار: 38.

3) در کتاب «مصابیح الأنوار: 394/2» از مولاى ما امیر مؤمنان على علیه السلام ‏روایت شده است که فرمود: «تمام دانشها در لابلاى کتاب‏هاى چهارگانه آسمانى‏است، و همه علوم آن در قرآن است و علوم قرآن در سوره فاتحه و همه علوم سوره فاتحه در «بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم» و تمام علوم بسم اللَّه در باء آن‏ جمع شده است».

در روایت دیگرى فرموده است: «من آن نقطه زیر باء هستم، علوم را از یکدیگر جدا و آن را منتشر مى‏ کنم همان طور که نقطه زیر باء آن را از حروف مشابه‏ خود یعنى تاء، ثاء و یاء جدا مى‏ کند».

و ممکن است مراد از نقطه، وحدت و بساطت باشد و معنایش این است که او یگانه اى است که دیگرى با او در علوم و معجزات و حالات عجیب او شرکت‏ندارد، و در توجیه آن وجوه دیگرى نیز ذکر شده است، براى اطّلاع بیشتر به کتاب «الإسم الأعظم: 64» مراجعه کنید.

منبع :

کتاب قطره ای از دریای فضائل اهل بیت علیهم السلام

جلد اول

بخش مناقب امیر مومنان علیه السلام

روایت اول